Hij heeft er nooit over kunnen praten

Interviews met Dick Kluiver door Carla Rus, oktober – november 2018.

Dick Kluiver was in 1944 nog maar vier jaar oud toen zijn ouders – behalve evacués afkomstig uit Bruinisse – ook nog twee onderduikers in huis namen. Toch kan Dick zich alles nog heel bewust herinneren.
Dicks vader was de gematigd orthodox hervormde predikant Jan H. Kluiver te Colijnsplaat en zijn moeder was Anne E. Kluiver-Gerretsen. Verder had Dick nog een broertje van zes jaar (Jan) en eentje van een jaar oud (Hein).

Familie Kluiver, omstreeks 1945
Boven v.l.n.r:: Anne Kluiver-Gerretsen, ds. Jan Kluiver en de ouders van ds. Kluiver.
Onder v.l.n.r.: Jan (8 jr), Dick (5 jr) en Hein (2 jr).

Op de vlucht
De Joodse jongeman Paul Jacobson en zijn verloofde, de verzetsstrijdster Betsie van Leeuwen, beiden 24 jaar oud, waren medio1944 al een paar jaar in Zeeland op de vlucht. De familie Van Leeuwen woonde op Dam 10 te Middelburg, waar veel vergaderingen van de Landelijke hulp aan Onderduikers (LO) plaatsvonden. Niet ongevaarlijk in een pand dat direct naast het pand van Beauftragte Münzer lag. Het echtpaar Van Leeuwen en hun dochter Betsie maakten deel uit van een nationale verzetsketen die onder meer Joodse kinderen redde, zoals de Amsterdamse zusjes Renée en Betty Metzelaar. Het gezin Jacobson, bestaande uit vader, moeder, Paul, Carla, Annemarie en Robbin werd – op Paul na – op 2 september 1942 tijdens een razzia opgepakt.
Nadat Paul en Betsie op diverse plaatsen waren ondergedoken, als laatste bij ds. S.J.M. Hulsbergen in Hoedekenskerke op Zuid-Beveland, moesten ze opnieuw vluchten. Met een bootje voeren zij over naar het voor hen onbekende eiland Noord-Beveland. In dat bootje zat ook de schillenboer uit Colijnsplaat. Die hebben ze in vertrouwen genomen en die heeft hen toen bij ds. Kluiver gebracht.
De familie Kluiver nam Paul en Betsie liefdevol in hun huis op. Omdat zij nog niet getrouwd waren, konden ze eigenlijk nog niet naast elkaar slapen. Maar met die evacués erbij was het allemaal zo krap, dat ds. Kluiver over dit bezwaar heenstapte. Het dienstmeisje sprak er echter schande van, zodat de familie Kluiver en de onderduikers voortaan elke avond en ochtend het een en ander in huis moesten verbouwen. De huisarts, dokter Maas, was ook op de hoogte van de onderduik. Op een dag zei die tegen ds. Kluiver: “Je moet die Joodse jongen bij heldere maan niet voor het dakraam laten staan. Als ik hem dan kan zien, kan slecht volk dat ook.”
Dick schijnt een ondeugend jongentje geweest te zijn. Ook kon hij zelfs al vloeken middels een GvD, waarvan hij merkte dat hij gelijk álle aandacht kreeg in het domineesgezin. Dus leerden ze hem een andere vloek, namelijk het woord ‘Suriname’. Dus voortaan riep Dick keihard het woord “Suriname”. Maar op een gegeven moment bleef wel het beoogde effect uit, dus lang heeft deze truc niet gewerkt.

De preek
Op 2 november 1944 – ten tijde dat de Slag om de Schelde gaande was – werd ook Noord-Beveland bevrijd. Iedereen in Colijnsplaat liep feestend over straat. Daar ontmoetten Paul en Betsie ook het Joodse gezin Polak: Mozes, Rosa en hun kinderen Ada en Lion. Die hadden in Colijnsplaat ondergedoken gezeten bij het gezin van de voddenboer in Colijnsplaat: de familie Groenleer. Later ook nog een tijdje bij de familie Engelvaart, die hen eerder met gevaar voor eigen leven met de boot naar Noord-Beveland had gevaren.
Maar behalve dat er werd gefeest, werden in het ontstane machtsvacuüm ook opgekropte emoties botgevierd. Zo werden op 4 november meisjes die met de vijand ‘hadden geheuld’ opgepakt en naar de Voorstraat geleid tot op de muziektent. Dat was schuin tegenover de pastorie. Daar vandaan zagen de dominee en zijn vrouw de mensonterende tonelen van het kaalscheren van de moffenmeiden. Op hun kale hoofden werden onder luid applaus van de bevolking met rode menie hakenkruizen geschilderd. Dit alles onder het toeziend oog van een aantal oud-verzetsmensen van de Ordedienst (OD).

De pastorie in Colijnsplaat die tegenover de muziektent lag.

Op 5 november hield ds. Kluiver toen een indringende preek:

“ Naar aanleiding van de gebeurtenissen van gisteren wil ik een verklaring in Uw midden afleggen: Met grote droefheid, omdat op zoo ontstellend duidelijke wijze aan het licht is getreden, hoe groot de zedelijke verwildering is en hoe diep ons volk zedelijk gezonken is (…). Het ware de taak van de OD geweest, gelijk de naam zegt, de orde in onze gemeente te handhaven, en niet een volksgericht over te laten.”

Deze preek werd de dominee niet in dank afgenomen. De OD nam de dominee de volgende dag nota bene gevangen. Met een auto werd hij afgevoerd naar het Huis van Bewaring in Middelburg. Maar zijn onderduikers Paul en Betsie zijn toen razendsnel naar de Canadese commandant gegaan en deden het verhaal. Die commandant is vervolgens met een paar man in een patrouillewagen achter de auto van de OD’ers aan gegaan. De Canadezen hebben de auto van de OD’ers ingehaald en hen tot stilstand gemaand. Daarna hebben de Canadezen de dominee bevrijd.

Nooit over kunnen praten…
In Auschwitz zijn Pauls vader en moeder, zijn zusjes Carla en Annemarie en zijn broertje Robbin alle vijf op gruwelijke manier om het leven gebracht. Paul heeft er nooit over kunnen praten.

Paul Jacobson, omstreeks 1945

Pas toen Paul gestorven was en zijn en Betsie’s kleinkinderen hun oma vragen zijn gaan stellen, is zij gaan praten. Betsie heeft er voor de familie ook een klein boekje over geschreven.
Postuum werd het echtpaar Kluiver de Yad Vashem-onderscheiding toegekend. Dick nam die op 13-10-2018 voor hen in ontvangst en hield toen een prachtige toespraak.

De klok van Colijnsplaat
Ook de familie Groenleer, bij wie de familie Polak ondergedoken had gezeten, kreeg postuum de Yad Vashem-onderscheiding.
Sara, hun oudste dochter, had niet net als haar ouders, broer en zusje ook willen onderduiken bij de familie Groenleer en was samen met haar echtgenoot naar Zutphen gegaan. Na de oorlog bleek Sara Cohen-Polak in verschillende kampen in Polen en Duitsland te hebben gezeten. Haar man was daar omgebracht.
Jaarlijks wordt op 4 mei de klok van Colijnsplaat geluid. Dat is de klok die de familie Polak heeft geschonken uit dank dat deze gemeente tijdens de oorlog een veilige haven voor de familie Polak was geweest.

Nagekomen bericht: Op 18 april 2019 is de heer Dick Kluiver helaas overleden.