Filmrecensie 'De laatste dag van de zomer'

Regisseur-scenarist Feike Santbergen; 2013

Carla Rus, psychiater

In: MGv online, 25 augustus 2014

‘De laatste dag van de zomer’ is een korte, serene film over de verschillende fases van de emotionele shock die iemand doorloopt, onmiddellijk na de boodschap dat – geheel onverwacht – een dierbare overleden is.

De film begint met een uitstapje van drie vrienden (twee meisjes en een jongen), die door de vader van de protagonist (Felice, gespeeld door Lisa Smit) naar een strand in Zeeland worden gebracht. De sfeer is ontspannen, de gesprekjes zijn speels en gaan eigenlijk ‘nergens over’. Het brede duingebied en het strand zijn bijna verlaten, de laatste zonnestralen van de zomer dringen nog net door in de opkomende mist, en in de verte hoor je het geschreeuw van een zwerm meeuwen. Je proeft bij deze beelden als kijker bijna het zeezout op je lippen.
Er is een licht erotische sfeer tussen Felice en de mannelijke antagonist. Dit lijkt een beetje afgehouden te worden door F., vanwege haar vriendschap met de vrouwelijke antagonist, waarvan wordt gesuggereerd dat zij een oogje heeft op deze gemeenschappelijke vriend. Maar het is allemaal erg onschuldig en dat lijkt ook de bedoeling te zijn van regisseur Feike Santbergen.
Het telefoontje van Felice’s vader dat haar broertje Bram ‘een ongeluk’ heeft gehad en dood is, valt dan ook als een vernietigende meteoriet in deze wereld van onschuldige verpozing: een wereld die daarna nooit meer hetzelfde zal zijn. Daarom is de titel ‘De laatste dag van de zomer’ ook zo passend.
Lisa speelt de verschillende fases – wanneer het verschrikkelijke bericht langzamerhand tot haar doordringt – heel natuurlijk, met precies de juiste dramatiek,  zonder ‘over te acteren’. Haar: “Nee, nee, nee!” direct na het horen van de boodschap, alarmeert de kijker onmiddellijk.  Felice lijkt met deze woorden iets verschrikkelijks tegen te willen houden, dat zoveel groter is als zijzelf. Ze speelt de confrontatie van haar kwetsbaarheid als mens, die zich gesteld weet tegenover het onoverkomelijke, de dood, subtiel en tegelijkertijd vol overgave. Haar shock, machteloosheid, ongeloof, binnendruppelend verdriet en woede wisselen elkaar af, terwijl haar vrienden haar - zeer onhandig (goed gespeeld), omdat ze zich geen raad met de situatie weten – proberen te troosten. Met warme doeken proberen ze de kou bij haar weg te halen, maar de ergste koude kunnen ze natuurlijk niet wegnemen en het ‘getut’ aan haar lichaam begint Felice (en ook de kijker!) steeds meer te irriteren. Dan zet haar irritatie en machteloosheid zich om in de drang iets te willen doen: hard weg te willen lopen naar huis. Maar ze is half bloot en koud en haar vriend probeert haar tegen te houden, en tijdens het korte gevecht dat daarna tussen hen plaatsvindt, kan zij haar machteloze woede ontladen. Dat is goed: geeft contact.
Het blijft onduidelijk om wat voor ongeluk het gaat waardoor haar broer Bram plotseling gestorven is. Een ongeluk? Een suïcide? De beelden van de duinen die in mist zijn gehuld, lijken hier symbool voor te staan.
Het enige wat ik als kijker misschien miste, is, dat – voor de wereld zijn onschuld verloor –  en passant (heel terloops) de naam van Bram zou zijn gevallen, met een subtiele hint naar het type relatie tussen broer en zus. Dan had de kijker zich mogelijk nog wat meer met de emotionele shock van Felice kunnen identificeren en had het verdriet van F. ook voor de kijker een extra relationele laag gekregen. Aan de andere kant was deze ‘relationele kennis’ misschien te cerebraal geweest en had dit af kunnen leiden van de prachtige beelden, zoals de grote tractor in de mist die de prachtige begroeide duinen rüksichloss kaalscheert, zoals een kind dat ritueel wordt kaalgeschoren als inwijding op ‘het leven’.
Mocht het gegeven dat de duinen kaal zouden worden geschoren de regisseur van tevoren niet bekend zijn geweest, dan heeft hij deze symboliek creatief ingebouwd in zijn film. Terecht dat de film met dit beeld van de tractor in de mist opent.