Tijd is rijp voor harde aanpak van klanten

Plus interview met Carla Rus ‘Ernstige gevolgen voor slachtoffer seksueel misbruik’

In: Trouw, 11 juli 2015, pag. 9

Het Openbaar Ministerie is bezig met een 'heksenjacht' op klanten, zeggen advocaten. Er zijn nauwelijks veroordelingen. Wat zijn de gevolgen voor de slachtoffers? Ook rol voor hoteliers, websites en docenten bij strijd tegen uitbuiting.

Tekst: HanKoch, illustratie: Nanne Meulendijks

Is de Valkenburgse zedenzaak uniek, met 29 klanten van de jonge prostituee Kimberly die voor de rechter verschijnen? Ja, omdat nooit eerder zoveel klanten zich moesten verantwoorden. "Nee", vindt officier David van Kuppeveld, "Er zijn immers nog veel meisjes en jongens die niemand in stilte hoort huilen als de volgende klant zich aandient, en de volgende, en de volgende .... "

Uit de woorden van de Maastrichtse officier van justitie klinkt de nieuwe trend door. Voor een niet onbelangrijk deel aangejaagd door Corinne Dettmeijer, de nationaal rapporteur mensenhandel en seksueel geweld tegen kinderen, heeft het Openbaar Ministerie het jachtterrein verbreed. Het is niet langer alleen de pooier, de loverboy of de mensenhandelaar die wordt gedagvaard. Die aanbieders van bijvoorbeeld seks met jonge vrouwen en meisjes kwamen al voor de rechters. Het zijn nu de klanten die voor het afnemen van de verboden dienst worden vervolgd. 29 bij de rechtbank Maastricht, na de zomer vier voor de rechter in Den Bosch. De heksenjacht is geopend, vinden de advocaten in de Maastrichtse zaak. Bij de nationaal rapporteur wordt een zucht van verlichting geslaakt, eindelijk wordt de vraagzijde vervolgd.

De noodzaak daartoe laat zich uit de cijfers verklaren. Vorig jaar werden 1561 mogelijke slachtoffers van mensenhandel geregistreerd tegen 1437 een jaar eerder. Twee op de drie slachtoffers worden uitgebuit in de seksindustrie. Ruim 80 procent van de slachtoffers is vrouw en een op de vijf daarvan is ook nog eens minderjarig, net als het meisje Kimberly in de Valkenburgse zedenzaak.

Veel cijfers over het aantal vervolgden voor een zedendelict, en met name voor betaalde seks met een minderjarige, zijn bij het OM niet te halen. Bij de uitstroom in de strafrechtketen, de reclassering, zijn wel verontrustende cijfers te vinden.

Zo is het aantal zedenzaken bij Reclassering Nederland vanaf 2009 meer dan verdubbeld. Die toename zit vooral in delicten tegen minderjarigen. En dan wordt een onderscheid gemaakt tussen 'hands-on'- en 'hands-off'-delicten. In het eerste geval gaat het om aanranding, ontucht of verkrachting. Bezit van kinderporno is een voorbeeld van een hands-off-delict. In die laatste categorie is het aantal zaken de laatste vijf jaar verdrievoudigd. Ontucht en verkrachting van minderjarigen is in die periode meer dan verdubbeld.

Veroordelingen voor betaalde seks met een minderjarige zijn er nauwelijks. Uit een analyse van de nationaal rapporteur blijkt dat sinds de strafbaarstelling in 2000 slechts vijftien keer een klant is veroordeeld, gemiddeld één per jaar. In zes andere zaken ging die veroordeling gepaard met bijvoorbeeld een straf voor kinderporno.

De noodzaak de klanten te vervolgen zit niet alleen in de cijfers. Ook wordt steeds meer duidelijk dat de gevolgen voor het slachtoffer zeer ernstig zijn. Het OM maakt zich daarbij ernstig zorgen over het gebrek aan compassie van de klant met het slachtoffer. Officier Van Kuppeveld ziet in de strijd tegen de uitbuiting van minderjarigen een rol voor bijvoorbeeld hoteliers, internetsites, leraren en mentoren, maar vooral ook klanten. Seks tegen betaling met minderjarigen is volgens hem uit te bannen mits de samenleving dat wil. "De schrijnende conclusie die uit de Valkenburgse zedenzaak voortvloeit, is dat we het kennelijk als samenleving niet hard genoeg willen."

Ernstige gevolgen voor slachtoffer seksueel misbruik

Joke Wilking

Geen relatie in stand kunnen houden, het contact met familie verbreken, wisselende korte vriendschappen hebben. Zelfs functioneren in een baan lukt hen niet. De gevolgen die de 'Kimberly's' van Nederland kunnen ervaren na herhaaldelijk seksueel misbruik zijn groot en legio. Hierover is steeds meer bekend.

Het vertrouwen in mensen in de directe omgeving is vaak ernstig geschaad. "Ze werden immers door niemand beschermd", zegt oud-psychiater en traumatoloog Carla Rus (62), die al meer dan dertig jaar met slachtoffers van seksueel misbruik werkt. "Als ze niet behandeld worden, is de kans groot dat ze opnieuw een trauma meemaken."

Meiden die in de puberteit als prostituee aan de slag gaan, worden volgens Rus vaak geronseld door een loverboy of komen via mensenhandel in de prostitutie. Als je als jong kind seksueel misbruikt bent, is de kans hierop groter. "Die meisjes verwarren intiem contact met seksueel contact," zegt Rus. "Ze zoeken intimiteit, maar hun antennes voor 'foute personen' zijn niet goed ontwikkeld. Zonder dat ze er erg in hebben, gaan ze over hun grenzen, en anderen overschrijden die van hen."

Vrouwen die herhaaldelijk misbruikt zijn, hebben vrijwel allemaal een complexe vorm van PTSS, zegt Rus. Dat is ernstiger dan de 'gewone' posttraumatische stress stoornis. Die geeft angsten, vermijding, nachtmerries, en somberheid. De traumatoloog:
"Hersenen van de mens zijn zo ontwikkeld dat ze bepaalde onaangename prikkels tijdelijk kunnen blokkeren. Wat ze hebben meegemaakt wordt in stukjes gehakt. Delen worden buiten het bewustzijn geplaatst. Op korte termijn is dat beschermend."

's Nachts of overdag, als het slachtoffer een situatie meemaakt die raakt aan het trauma, kan ze herbeleven wat er is gebeurd. "Voor de persoon is het alsof het misbruik op dat moment plaatsvindt. Ze kan bijvoorbeeld daadwerkelijk gaan gillen", legt Rus uit. "Zo snel mogelijk moet ze de realiteit weer in met woorden als: ‘Het is nu die en die datum, je bent nu hier bij ons, je bent op deze plek veilig.’

'Zonder behandeling krijgen meisjes als Kimberly een vreselijk leven'

Slachtofferhulp Nederland ziet dat het aantal meldingen van seksueel misbruik in 2014 ten opzichte van 2013 met 500 is gestegen naar bijna 6500. Schaamte, schuld, ontreddering, en angst zijn de voornaamste klachten waarmee mensen kort na het trauma aankomen. Op lange termijn is er een opeenstapeling van problemen: geen werk, moeizame relaties, enzovoort.
Schade beperken, door te luisteren, de reacties van de slachtoffers te normaliseren en het schuldgevoel weg te halen, is de eerste taak van een hulpverlener. Erkenning en veel steun in een betrouwbare omgeving is nodig voor herstel. Liefst in een gespecialiseerd centrum met meerdere meiden. Rus: "Het duurt lang, maar zonder behandeling gaan meisjes als Kimberly een vreselijk leven tegemoet."