Rol synode stond haaks op de praktijk

Rol synode stond haaks op de praktijk

In: Trouw, Opinie, 20 mei 2015

Carla Rus dochter gereformeerd verzetsman Jaap Rus

In ‘Kerken stemden morele boodschap af op Hitler’ (Trouw, 16 mei) wordt gesuggereerd dat de gereformeerde kerk in de Tweede Wereldoorlog collaboreerde met de vijand. Hoewel de synode van de gereformeerde kerk de laffe attitude voorstond van accommodatie, zegt dit niets over de houding van individuele kerkgemeenschappen. De geïnterviewde historicus Jan Bank stelt dat gereformeerden vaak een verzetsrol ‘toegedicht’ hebben gekregen, maar dat het slechts om enkelen ging. Feiten weerspreken dit. 

Niet alleen hebben illegale kranten als Trouw en Vrij Nederland een gereformeerde oorsprong, ook de LO (Landelijke opvang Onderduikers) is opgezet door dominee Slomp, in het verzet bekend als Frits de Zwerver. Dominee Hans de Jong was de belangrijkste spil van de grootste spionagegroep in Nederland: Groep Albrecht. Ook de OD (ordedienst) die zich voorbereidde op orde na de oorlog maar ook spioneerde en voedselbonnen stal, bestond op lager commando- en uitvoerdersniveau grotendeels uit gereformeerden. In heel Nederland werd verzet numeriek vooral door communisten en gereformeerden gepleegd.

De regering van mijn vader zat in Londen. Dáár bleef hij trouw aan.

Beter dan de rol van gereformeerde verzetsmensen weg te moffelen, is je de vraag te stellen hoe het mogelijk is dat er zo’n groot verschil is tussen het standpunt van de synode en wat veel gereformeerden in de praktijk deden. Gereformeerden is vaak hypocrisie verweten. Hier lijkt het omgekeerde aan de hand. Komt het misschien door de egalitaire structuur van de kerk waardoor kerkvaders eigenlijk niet boven je staan? Of komt het doordat gereformeerden meer dan welke kerkgangers dan ook zelfstandig de Bijbel moesten bestuderen? Dan kom je behalve de brieven van Paulus die gehoorzaamheid aan het gezag prediken, namelijk ook Jezus zelf tegen die het opnam voor verstotenen en in opstand kwam tegen zijn kerkvaders. Pleitten de gereformeerde kerkvaders misschien voor accommodatie uit ongerustheid over hun activistische kerkgangers? Ook dan had de synode zich beter tégen het totalitaire regime kunnen uitspreken. Bank ziet vaderlandsliefde als de verklaring voor de gehoorzaamheid van de gereformeerde kerk aan Hitler. Maar laat dat nu precies één van de motieven zijn voor mijn gereformeerde vader om in het verzet te gaan. Zíjn regering zat immers in Londen en dáár bleef hij trouw aan.