Hamsteren komt voort uit doodsangst

Ethische kwesties rond uitbraak coronavirus

Carla Rus

Gebeurtenissen na de uitbraak van het coronavirus in Nederland buitelen zo snel over elkaar heen, dat er geen tijd lijkt te zijn om stil te staan bij ethische en psychologische kwesties die hiermee gepaard gaan. Terwijl ze zich wel opdringen.

Angst voor controleverlies
We dachten dat de wereld maakbaar was, maar worden nu geconfronteerd met een onbekende, ernstige en onzichtbare vijand. Een vijand waar deskundigen ook nog eens tegenstrijdige dingen over beweren. Onze basisvertrouwen trilt op zijn grondvesten.
Wij zijn onze controle kwijt. Dat geeft angst en stress. Dit leidt soms tot ongezonde manieren hoe hiermee om te gaan en het kan angststoornissen aanwakkeren.
Zo komt buitensporig hamsteren niet alleen voort uit egoïsme, maar ook uit angst dat het buiten nergens meer veilig is. Je met een hoop eten in je huis verschansen, komt dus voort uit doodsangst. Hier raakt de reële angst voor het virus verstrikt met de irreële angst dat er sprake is van een tekort aan voedsel. Het zou mij niet verbazen als onder de hamsteraars ook veel mensen zitten die toch al verzamelwoede hebben. De verzamelwoede wordt tot de dwangstoornissen gerekend. Met een dwangstoornis probeert iemand zijn angsten onder controle te krijgen. We kunnen ons er behalve aan ergeren, dus tegelijkertijd compassie voor hebben.

Primitieve overlevingsdriften
Een mens heeft evolutionair drie hersendelen ontwikkeld. Het evolutionair oudste gedeelte is de hersenstam, waar de primitieve overlevingsdriften huizen. Die worden onbewust ingezet bij dreigend gevaar. In het jongere zoogdierenbrein huizen de hechting en de zorg voor elkaar. In het evolutionair jongste gedeelte (de neocortex) huist onze ratio. We kunnen de neocortex inzetten om te reflecteren, ons leven te plannen en creatieve oplossingen voor problemen te bedenken.
In veilige omstandigheden zijn deze hersengedeelten in evenwicht met elkaar. Maar als mensen met de dood worden bedreigd – en dat worden we nu – kan de primitieve hersenstam het van de ratio overnemen.
Er huizen in de hersenstam globaal vier overlevingsdriften. Fight (vechten), flight (vluchten), freeze (bevriezen) en surrender (overgave). Meestal wordt díé overlevingsstrategie ingezet, die de beste overlevingskansen biedt.
Tegen dit virus vechten kunnen alleen virologen die hard aan een vaccin en geneesmiddel werken. Als gewone mensen gaan vechten door in de supermarkt met elkaar op de vuist te gaan, biedt dat niemand betere overlevingskansen. Vluchten is ook geen optie. Waar moet je nu nog naar toe? Het virus waart inmiddels overal rond?

Thuis blijven
Zoveel mogelijk thuis blijven en weinig sociale contacten aangaan is geen vluchtgedrag, maar is in deze tijden rationeel. Echter, angstig bevroren in je huis het naderend inferno afwachten, zonder je leven nog zo goed mogelijk te regelen, is ook niet oké. Je overgeven aan wat komen gaat – waarbij je je verstand blijft gebruiken en luistert naar de richtlijnen van de overheid, lijkt de beste overlevingskansen te bieden. Zowel voor jezelf, als voor de hele gemeenschap. Waarbij zorg voor de ander ook zorg voor jezelf is. We zullen in het omgaan met onze angsten dus de twee nieuwste hersengedeelten hard nodig hebben om niet ten onder te gaan aan archaïsche angsten.
Als ma en pa digitaal thuis moeten werken en tevens hun kinderen aan het schoolwerk moeten zetten, is dat geen sinecure. Dit leidt vroeg of laat tot spanningen. Elke dag een blik wijsheid opentrekken kan dus geen kwaad. Waarbij ik mijn hart vast houd voor de gezinnen waar toch al sprake is van huiselijk geweld en /of (seksuele) kindermishandeling. Als we de ruime definitie nemen van kindermishandeling zijn dat er in Nederland 120.000 per jaar (aantal vastgesteld door zelfrapportage). Dat bestrijkt de hele range van ernstige (seksuele) mishandeling, incidentele mishandeling door onmacht, verwaarlozing tot het als kind getuige zijn dat de ene ouder de ander mishandelt.
Dat er in gezinnen die door de (gedeeltelijke) lockdown bovenop elkaars lippen zitten, extra spanningen heersen is niet meer dan logisch

Maar er zijn meer mensen die psychologisch in de problemen kunnen komen. Zoals mensen die al een tijd op de wachtlijst staan voor bijvoorbeeld een knie- of heupoperatie. Zij moeten nu met hun pijn doorlopen omdat ze plaats moeten maken voor coronapatiënten, niet wetend hoelang. Dit zijn potentieel kandidaten om depressief te worden.

Sterven
Er zijn in deze tijd veel mensen die gaan sterven. En niet alleen aan het coronavirus.
Hoe kunnen we hier het beste mee omgaan?
Laat ik een recent voorbeeld nemen van een patiënt in Noord-Brabant die in een verpleeghuis ligt. Bij deze tachtigjarige man met uitgezaaide kanker (zonder coronavirus) wordt overwogen tot sedatie over te gaan om het proces van sterven draaglijk te maken. Sedatie houdt in dat de patiënt met een zwaar slaapmiddel en morfine in slaap wordt gebracht tot de dood intreedt. Behalve aan de patiënt, wordt ook vaak aan de familie instemming gevraagd.
In dit voorbeeld krijgt de familie van het verpleeghuis geen toestemming om bij het stervensproces aanwezig te zijn uit angst dat de familie het coronavirus mee het verpleeghuis in neemt. Dat betekent dat kinderen en kleinkinderen die hun leven te danken hebben aan deze (groot)ouder en door hem/haar zijn opgevoed, geen afscheid meer kunnen nemen van hun dierbare.

Maximaal één bezoeker
Tot nu toe was het beleid van verpleeghuizen dat patiënten na de coronauitbraak maximaal één bezoeker per dag mogen krijgen. Dat bovenstaand verpleeghuis deze regels aanscherpt, heeft mogelijk te maken met het gegeven dat Noord-Brabant voor Nederland het epicentrum van de uitbraak is. Maar over niet al te lange tijd volgen Utrecht en Zuid-Holland en uiteindelijk is bijna heel Nederland één grote haard. Hoeveel casussen als bovenstaande zullen dus nog volgen?

Gestoorde rouwprocessen
Wat betekent dit voor het rouwproces van de nabestaanden dat je je dierbare op het eind van zijn leven zo ‘in de steek hebt gelaten?’ Want zo zullen veel mensen het beleven.
Dit zijn ‘Italiaanse toestanden’, waar de laatste twee weken mensen die sterven aan het coronavirus dat in alle eenzaamheid in noodhospitalen doen, zonder hun dierbaren aan hun zijde. Geen goed afscheid kunnen nemen, leidt tot gestoorde rouwprocessen en deze kunnen weer tot een depressie leiden.

Menselijk
Ik pleit er voor om menselijk te blijven, ook ingeval van overlijden. Waarom gaat het betreffende verpleeghuis er niet toe over om – vlakbij de ingang – een afdeling in te richten voor stervende mensen zonder coronavirus? Als er dan één bezoeker per dag wordt toegestaan, zou dat een gezond familielid moeten zijn. Iemand die zijn handen goed wast, met schone kleren, maar zonder als astronaut verkleed te gaan. Dat is zowel voor de stervende als het familielid vervreemdend. Je als bezoeker volledig inpakken is alleen nodig als de patiënt het coronavirus heeft.
Het bezoekende familielid hoeft bij een afdeling dichtbij de ingang niet het hele verpleeghuis door te sjouwen. De bezoeker zou een iPad of laptop bij zich kunnen hebben, zodat digitaal ook andere familieleden afscheid kunnen nemen. Afscheid nemen via Skype: het kan echt!
Ik deed het vorig jaar met mijn 95 jarige vader, omdat ik chronisch ziek ben en niet kan reizen. Je kunt elkaar van dichtbij zien, je kunt tegen elkaar zeggen dat je van elkaar houdt en wat je voor elkaar hebt betekend in het leven. En je kunt handzoenen geven.
Van ziek zijn kun je heel creatief worden!
Laten we creatieve oplossingen blijven verzinnen voor alle problemen die nog op ons pad komen en er voor elkaar zijn!

Digitale psychologische hulp
Toch denk dat psychologen en psychiaters het de eerst komende jaar/ jaren nog heel druk gaan krijgen (digitaal).
Laten we moedig de storm ingaan met het gezicht in de wind. En laat iedereen ook regelmatig iets voor de ontspanning doen. Dat is beter voor je psychologische gezondheid en verhoogt ook je weerstand tegen het virus.